Alternatywa sowieckiego BMP-2. Bułgarskie wozy bojowe BMP-23/BRM-23 i BMP-30

Michał Nita

W pierwszej połowie lat 80., na zamówienie resortu obrony Bułgarii, inżynierowie z rodzimych instytucji naukowo-badawczych i przemysłu opracowywali gąsienicowy bojowy wóz piechoty BMP-23. Skrót związany jest oczywiście z rosyjską nazwą „bojowa maszyna piechoty”, a liczba „23” oznacza kaliber armaty, w którą uzbrojono pojazd. Później na bazie jego kadłuba Bułgarzy opracowali także wariant rozpoznawczy, a nawet kolejną wersję bojowego wozu piechoty, różniącą się od poprzednika wyposażeniem w znaną z BMP-2 wieżę z armatą kalibru 30 mm. Mimo upływu lat BMP-23 nadal jest eksploatowany w bułgarskiej armii, choć w ostatnich latach coraz częściej mowa o konieczności wprowadzenia do eksploatacji jego następcy, zakupionego od zagranicznego producenta.  

Skąd bułgarski BMP?

W latach 70. w zakładach w Czerwen Brjag w Bułgarii rozpoczęto produkcję dobrze znanego wozu opancerzonego MT-LB. Przypomnijmy, że na nim wzorowano się także opracowując haubice 2S1 Goździk kal. 122 mm. Resort obrony Bułgarii zaplanował, że jej produkcja rozpocznie się w pierwszej połowie lat 80. I to właśnie na bazie kadłuba działa samobieżnego powstały wozy bojowe, znane pod oznaczeniami BMP-23, BMP-23A, BRM-23 i BMP-30.

Dlaczego Bułgarzy wprowadzili do służby własny BMP? Należy się cofnąć do lat 70., kiedy to zdecydowano, że do pododdziałów rodzimej piechoty zmechanizowanej wejdą pojazdy BMP-1. Jednak już w początkowym okresie użytkowania nie budziły one zachwytu wojskowych, nie mieli oni bowiem dobrej opinii o armacie 2A28 kalibru 73 mm, jej szybkostrzelności czy układzie do załadowania amunicji. Ponadto uważano, że armata ta ma mały kąt przemieszczania się w płaszczyźnie pionowej i niezadowalającą donośność strzału pociskiem przeciwpancernym wynoszącą 1,3 km. Oprócz tego wojskowym nie podobało się umiejscowienie stanowiska dowódcy w kadłubie za kierowcą, gdyż uważali oni, że dowodzący powinien mieć swoje stanowisko w wieży. Ponadto nierzadko zdarzały się awarie rozrządu silnika, układu paliwowego itp. Wiele z powyższych uwag podzielali także użytkownicy BMP-1 z innych armii.

Mimo dalszych planów przyjmowania BMP-1 do służby, resort obrony podjął decyzję o rozpoczęciu prac nad bojowym wozem piechoty, pozbawionym powyższych niedostatków. W Bułgarii byli także zwolennicy opracowania zupełnie nowego wozu. Wygrała jednak opcja, że nowy bwp powinien zostać przygotowany na bazie kadłuba znanej już konstrukcji. Wynikało to z braku doświadczeń rodzimych firm w opracowywaniu nowych wozów, a tym samym istniała obawa o powodzenie przedsięwzięcia.Ponadto na ewentualne rozpoczęcie go niezbyt pozwalały ówczesne możliwości finansowe. W związku z tym zdecydowano, że nowy bojowy wóz piechoty zostanie przygotowany na bazie MT-LB lub działa 2S1. Po przeprowadzonych analizach ostatecznie zdecydowano wzorować się na Goździku. Wieża dla bwp miała być natomiast opracowana przez rodzimych inżynierów.

Prace nad nowym bojowym wozem piechoty miały się zacząć najpóźniej w 1980 roku. Na pierwszą połowę lat 80. zaplanowano przygotowanie i przetestowanie jego prototypów, a następnie miały się odbyć próby prowadzone już z udziałem wojska. Projekt faktycznie zaczął się na początku lat 80., a w 1983 roku poinformowano, że prace nad przyszłym BMP-23 zakończą się w roku kolejnym. Jesienią 1984 roku nowy wóz pokazano na defiladzie w Sofii. W tym samym roku przekazano, że w nadchodzących latach bułgarska armia powinna otrzymać w ramach pierwszej transzy 220 pojazdów. Ich produkcja na większą skalę miała się rozpocząć w 1985 roku, a do tego celu miano zaangażować zakłady w Kazanłyku i Radomirze. Jednak już po rozpoczęciu produkcji okazało się, że może być wyprodukowanych jedynie 100 BMP-23. W latach 80. poinformowano także, że planowane są prace nad bazującą na BMP-23 wersją rozpoznawczą, która miała trafić do służby najpóźniej do grudnia 1991 roku. Producentem obu bułgarskich wozów opancerzonych BMP była firma TEREM, tworząca z innymi podmiotami holding będący własnością resortu obrony. W 2005 roku ogłoszono, że wóz nie będzie już produkowany. Według najczęściej pojawiających się informacji, w sumie powstało jedynie 120 BMP-23. W czasie całego okresu eksploatacji jedynym użytkownikiem BMP-23 i BMP-30 pozostawała armia Bułgarii.

BMP-23

BMP-23 zbudowano w następującym układzie konstrukcyjnym: w lewej przedniej części kadłuba znajduje się stanowisko kierowcy wozu, a na prawo od niego jest miejsce dla żołnierza desantu, za nimi jest przedział napędowy, dalej bojowy, a z kolei w tylnej części kadłuba umiejscowiono przedział desantowy. Kadłub i wieżę BMP-23 wykonano z płyt stalowych połączonych spawaniem. Wóz może wytrzymywać trafienia pociskami przeciwpancernymi małych kalibrów i uderzenia odłamkami pocisków artyleryjskich. BMP-23 może być transportowany samolotami klasy C-130.

Kierowca i wspomniany żołnierz dostają się na swoje stanowiska przez otwierane do tyłu włazy. Kierowca obserwuje przestrzeń przed wozem przez trzy peryskopy, a środkowy z nich może zostać wymieniany na noktowizor pasywny. Trzema peryskopami dysponuje także żołnierz desantu. Kierowca prowadzi wóz używając dwóch drążków, a nogami naciska na pedały sprzęgła, przyspieszenia i hamowania. Po prawej stronie jego stanowiska jest dźwignia do przełączania biegów. W przedniej części stanowiska kierowania znajduje się tablica kontrolno-pomiarowa z prędkościomierzem, wskaźnikiem przejechanych kilometrów, obrotomierzem, wskaźnikiem poziomu paliwa itp.

W wieży znajdują się natomiast miejsca dla działonowego i dowódcy wozu. Pierwszy z nich ma swoje stanowisko w lewej, a drugi w prawej części wieży. Działonowy dostaje się na swoje stanowisko przez otwierany na lewo właz, a dowodzący przez właz otwierany do przodu. W wieży zamontowano armatę automatyczną 2A14 kalibru 23 mm (znana z zestawów przeciwlotniczych ZU-23-2), działającą na zasadzie odprowadzania części gazów prochowych przez boczny otwór w lufie.

Pełna wersja artykułu w magazynie NTW 8/2025