21. Pułk Piechoty

Grzegorz Jasiński

21. Pułk Piechoty w konspiracji

i Powstaniu Warszawskim

21. Pułk Piechoty w okresie konspiracji i Powstania Warszawskiego był jedną z najbardziej cenionych jednostek Armii Krajowej. Znaczną część jego kadry stanowili oficerowie i podoficerowie walczący w pułku we wrześniu 1939 roku. To oni mieli tworzyć trzon Dywizji „W”, jednej z dwóch Wielkich Jednostek w Warszawie. Jakie były plany użycia pułku latem 1944 roku? Czy jego żołnierze godnie zapisali się na kartach historii Powstania Warszawskiego?

11 listopada 1918 roku w Warszawie został powołany 1. Pułk Okręgowy, który wkrótce przemianowano na 21. Pułk Piechoty, tradycyjnie nazywany mianem „Dzieci Warszawy”. Na jego dowódcę i de facto organizatora wyznaczono płk. Bolesława Jaźwińskiego. Kadrę tworzyli przede wszystkim członkowie Polskiej Organizacji Wojskowej oraz żołnierze byłego I Korpusu Polskiego gen. Józefa Dowbór-Muśnickiego. Zaledwie kilka tygodni później, żołnierze pułku zostali przetransportowani na front ukraiński, by rozpocząć udział w wojnie polsko-bolszewickiej 1919–1921. W kwietniu 1921 roku jednostka powróciła do Warszawy, a miejscem jej stacjonowania została Cytadela. 21 lipca 1921 roku marszałek Piłsudski, Naczelnik Państwa, wręczył pułkowi sztandar. W okresie międzywojennym działalność pułku została dostosowana do warunków pokojowych. Jedynie w 1926 roku jego żołnierze, biorąc udział w walkach w Warszawie, jednoznacznie opowiedzieli się po stronie marszałka. Po zakończonym przewrocie, żołnierze wrócili do koszar. Pułk wchodził wówczas w skład 8. Dywizji Piechoty (oprócz 21. Pułku w jej skład wchodziły 32. Pułk Piechoty 13. Pułk Piechoty z Pułtuska oraz 8. Pułk Artylerii Lekkiej). W ciągu kilku lat służby pułk zdobył sympatię władz i mieszkańców stolicy. Wyrazem tego było ufundowanie po raz drugi sztandaru i jego uroczyste wręczenie 18 sierpnia 1932 roku przez prezydenta RP Ignacego Mościckiego. Pułk oprócz reprezentacyjnej służby w garnizonie stołecznym prowadził intensywne szkolenia bojowe na terenach Parysowa, Słodowa, Łomianek, Wawrzyszewa oraz w rokrocznych ćwiczeniach dywizji w rejonie Pułtuska bądź północno-zachodnich obrzeżach Puszczy Kampinoskiej. Ponadto żołnierze pułku byli odpowiedzialni za szkolenie wojskowe młodzieży warszawskich szkół średnich. Nabyte wówczas kontakty niezwykle ułatwiły odtwarzanie konspiracyjnych struktur w 1939 roku i w latach następnych.

Pełna wersja artykułu w magazynie Poligon 4/2009

Wróć